Шыбын

Отырмын бір мал айтып, көңілім тасып,
Сол малды айтып сойып, көңіл басып.
Малдың етін таратып, жеп жатқанда,
Балалар түйе баққан келді сасып.
Сорпа ішіп жатыр едік, мал етін жеп,
Қойшылар аттан салды: «жау тиді» деп.
Ауылдан атты-жаяу, барлығымыз,
Төбеге түгел шықтық атой сап кеп.
Торы тай тұлпар туған құлын екен,
Сойған сірке терісі жырым екен.
Түйеші мен қойшының қорыққаны,
Шеріктен асқан үлкен шыбын екен.
Ажалдың өзім көрген асқаны екен,
Тұмсығын тұмсыққа кеп басқан екен.
Тауды, тасты қопарып қонған кезде,
Қой үркітіп, қойшылар да қашқан екен.
Алдырдым бір баладан мылтығымды,
Таяп келдім бетке алып бір тұғырды.
Алыстан қара құстай көрінеді,
Сайладым тағы бірге құрығымды.
Мылтықты алдым дағы тайға міндім,
Қапталдай үлкен сайды бойлай жүрдім.
Он қырқа, отыз құлаш өткеннен соң,
Нысан жерің осы деп тосып тұрдым.
Тайымнан атайын деп түсе қалдым,
Тайыма тарылдыртып шідер салдым.
Бұтағын шідерімнің ұстап тұрып,
Шыбынның үлкеніне қайран қалдым.
Кигенім аяғыма мықшима етік,
Басқаны білінбейді тырс-тырс етіп.
Мылтығымды қолға алып бір тізерлеп,
Бүкектеп қызыл тасқа бардым жетіп.
Мекең де соған барған батыр екен,
Шіркіннің атқанына татыр екен.
Жалтылдап шаңырақтай екі көзі,
Бағжайып, бақырайып жатқан екен.
Атқан оқ дәл бүйректен барып ұрды,
Таңырқап, бұл не деп мойын бұрды.
Шыбынның шыдамдысын содан көрдім,
Жығылмай бір оғыма қарап тұрды.
Мылтығыма оқ салдым маймен сылап,
Құдайға мәніжат қып қолдау сұрап.
Тақыр қолтық осы-ay деп тартқанымда,
Жыраға салдыр-гүлдір кетті құлап.
Кісен бар он салпыншақ сегіз сала,
Жүгірдім қожантымды қолыма ала.
Қарағай қапсай қирап, тас-талқан боп,
Шыбынның түскен жері дала-дала.
Қожантым кескен пышақ, өткір ұшты,
Шыбынға Мекең мықтап міне түсті.
Алла деп күресінен тартқанында,
Отаудай опырылып басы түсті.
Жылқышы жылқысынан шыға шауып,
Мылтықтың жеткен екен даусын танып.
О, тоба, мынау неткен аң еді деп,
Аузынан суы ағып, тұр таңдай қағып.
Жылқышы ел шетіне келді барып,
Мекең шыбын атты деп хабар салып.
Қаруым, қанша айтқанмен, бар күнінде,
Өзім-ақ даярладым бұзып жарып.
Жылқышы ел шетіне барып кепті,
Хабарын рулы елге салып кепті.
Шыбынның етін артып жеткізуге,
Он өгіз, тоғыз түйе алып кепті.
Қоңырбай құндап келді қара нарын,
Қасына ертіп келді алған жарын.
Бақайшықтың ішіне кіріп кетіп,
Түйреп шықты іш майын тоғыз қарын.
Шыбын да мұндай үлкен туады екен,
Шыбынның нақ семірген уағы екен.
Тобығы тоғыз қарыс қазандай бар,
Жілігі бір өгіздей жуан екен.
Бөктердім төрт өгізге бүйрек майын,
Шарбысын тағы да алдым, уа, құдайым,
Қарынның қатпаршағын атанға артып,
Бүйенді тастай салдым, не қылайын.
Ет тізген он бір арқан, жеті желі,
Сонда да қайыспады тайдың белі.
Кіреді жерді басса тізесінен,
Кіреді тасты басса жуан елі.
Терісін тоғыз күндей суға салдық,
Қырық құлаш таспа қып тіліп жардық.
Қарық болып иіріп аулымызбен,
Қайратып тоқсан пышақ жүнін алдық.
Сонда да шет пұшпағы босқа қалды,
Құдай бізге берді ғой мұндай малды.
Керегенің кеткенін көктейміз деп,
Әнекеңнің ауылы жинап алды.
Ауылым Түрген көктеп,
Асы жайлап,
Жүр екен енді ойласам нәсіп ойлап.
Шыбынның жілігінен науа салып,
Сол жылы батып қалдық егін айдап.
Мекең сөйтіп шыбынды атады енді,
Атып келіп аулына жатады енді.
Мекең биыл үлкен аң атыпты деп,
Қырғыз, қазақ айтады даңқын елі.
Қырғыз бенен қазаққа даңқты болды,
Ет аңдитын қонақтың салты болды.
Әлімнің Аққызының дауыменен.
Он үш дулат үйіме баса қонды.
Желкілдеп қатын-бала суға барды,
Қазанға бір жілігін бұзып салды.
Алдына ұсақ турап қойып едім,
Тауыса алмай табақта ет артылып қалды.
Аң қудым ертеңіне Текесті өрлей,
Екпіні торы тайдың соққан желдей.
Отыз бұғы, он марал қуып ұстап,
Аяңдап үйге қайттым бәрін теңдей.
Отыз бұғы, он шақты марал атып,
Бәрін байлап жаныма салаңдатып.
Тайымды таң асырып байлап қойсам,
Қалыпты тайым өліп жамандатып.
Торы тай арыстай боп жатыр сұлап,
Өгіздей боп өкірдім тайға жылап.
Ағайын албан-суан көңіл айтып,
Бата оқып келіп жатыр құда, жегжат.
Осының жалған емес бірде-бірі,
Бұл бір бастан кешкен іс доңыз жылы.
Сенбесеңдер жан үшін құран ұста,
Сондағы Шалқыбай ит әлі тірі.
Айттым да өтірік өлең айла қылдым,
Кесіп ап бегегені найза қылдым.
Шыбынды үш қонаққа сойып беріп,
Жарты етін алып қалып пайда қылдым.
Соғымға баяғыда тышқан шықты,
Жабылып он бес жігіт зорға жықты.
Өзгем өтірік болса да осыным шын,
Басқасы бүйрек майдан бес қап шықты.
Артқаным бір қоянға бес қап тұзды,
Басады қатыр-құтыр жалтыр мұзды.
Екі күн жүрсем дағы ішін тартпай,
Қампиып қардың бетін қарны сызды.
Шыбын сойып елімді қарық еткенмін,
Тұқылын тұмсығының балта еткенмін.
Сойғанда қара шыбын қазан толып,
Соймасқа енді шыбын ант еткенмін.
Міндім де тасбақаға, аяңдадым,
Қудым да құмдауыттан қоян алдым.
Қояны сол араның семіз екен,
Көтеріп тасбақаға қоя алмадым.
Масаның кішкенесі батыр екен,
Көк сона діннен шыққан кәпір екен.
Үйіне сол кәпірдің жетіп барсам,
Ac беріп әкесіне жатыр екен.
Көнектей көбелектің жұмыртқасы,
Құдайым тап осылай жарылқасын.
Бір қызын инеліктің алып қашып,
Бітпей жүр баяғыдан барымтасы.
Міндім де қара тышқан Мекке кеттім,
Жеткізбей қуған елге жеке кеттім.
Тышқаным сөйтіп жүріп жауыр болып,
Екі үзік, бір туырлық жел-қом еттім.
Айдадым бес сауысқан Петерборға,
Жануар өзі жүйрік, өзі жорға.
Өзгем өтірік болса да осыным шын,
Келемін кекілік артып бес жүз нарға.
Жүк артып инелікке ерте көштім,
Шүйкелеп сары майдан арқан естім.
Мұртына шегірткенің ат арқандап,
Дегенше өлдім-талдым әзер шештім.
Қайныма қарға мініп ұрын бардым,
Күйеуден өзім қатар бұрын бардым.
Айғырын тасбақаның ұстап мініп,
Алдынан қайын атамның қырындадым.
Отыным жаздай жаққан мұздан болды,
Салымым сексендегі қыздан болды.
Былтырғы жерошаққа жаққан отын,
Тұтанып биыл ғана қызған болды.

(Ілияс Жансүгіров)