Показать содержимое по тегу: Қазақ

Шыңғысханның өзі құрған империя аумағын құрметті бәйбішесі Бөртеден туған төрт ұлы – Жошы, Шағатай, Үгедей мен Төлеге мұраға қалдырғаны мәлім. Кейіннен олар әлемнің төрт тарабына әмірі тараған ұлық ұлыстардың негізін қалады. Жошы әулеті Дешті-Қыпшақта билік етсе, Шағатай әулеті Жетісу, Мәуераннахр, Шығыс Түркістанда салтанат құрды. Төленің баласы Хулагу әулеті Иранда, Юань әулеті (Төленің ұрпақтары) Моңғолия мен Қытайда тітіретті. Бұл төрт буынның тарихи-саяси тағдыры қалай түрлі болса, олардың иеліктерінің рухани бағдары да түрлі бағытта дамыды. Төлелік Қытайды билеген тобы 1368 жылға дейін жергілікті Мин әулеті келгенше қытайланып, будистке айналды. Хулагуидтердің мемлекеті 1353 жылдарға қарай құлап түсті. Шағатайлықтардың мемлекеті XVII ғасырдың соңына дейін шыдас берді.

Шығыстық түркі сәулетінің символы ретінде көк күмбездер Самарқан мен Бұхарада жиі кездесетін болса, Хиуада бір ғана көк күмбез бар. Ол шартарапқа әйгілі және XIII-XIV ғасырларда жасаған әулие шайыр әрі алып Палуан (Пахлаван) Махмұттың қабірін безендіреді.

Әзелден қазақ пен қырғыздың Алатауды тең жайлағаны мәлім. Бүгін де қанаттасып, бір-біріне тілеулес те демеу болып отыр. Екі ұлттың үркіншілік кезеңдердегі өзара көмек тарихы қандай-ды! Әсіресе, қырғыздың қазаққа жанкүйерлігіне Қаралы қаңтар оқиғасында кеңінен куә болдық. Бірақ қазақтың жүрегінде қырғызға қатысты қашаннан жазылмай, бітпей, қанталап келе жатқан бір жарасы бар. Ол жараның әңгімесін қырғыз тақырыбы көтерілген жерде айтып өтуді әр қазақ өзіне міндет санап алғандай, ыңғайсызданатын тұс көп-ақ.

Казактардың Алтын Ордадан шыққандығы Ресейдің аса қатаң сақталған (әлі де солай) құпияларының бірі болды. Ақиқатты түсініп, өздерінің түріктерден тарағанын еске түсірмеу үшін  ресей филологтары «хетман» (орысша – гетман) сөзін немістің «хауптман» (капитан), мичман сөзін ағылшынның «мидшифман» сөзінен шығарады. «Булаву» сөзі күлкілі болса да «булла» (лат. «була» - көпіршік, кішкентай шар) – ватикандықтардың кішкентай шар-мөрлерімен бекітілетін грамоталарымен ұқсастырып қойған. Ал «атаман», «кошман», «курень атаманы», «есаул» және түрік, моңғол сөздерінен шыққан басқа да атауларды айналып өтеді.

Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күніне орай «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында ұйымдастырылған қазақ халқының көне ұлт аспаптарының бірінші халықаралық фестиваль-конкурсы