Показать содержимое по тегу: Қазақ

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев бір айдан астам уақыт бұрын Парламент палаталарының бірлескен отырысында өзінің жаңа Бес әлеуметтік бастамасын жариялады. Олар Қазақстан қоғамы арасында кеңінен қолдау тапты, ал ел Үкіметі Президент белгілеген міндеттерді іске асыруға дереу кірісіп кетті.

Бірде Ыбырайым пайғамбар Құдайға:

– Уа, Жаратушы Ием! Өзімді бай еттің, төрт түлігімді сай еттің. «Алмақтың да салмағы бар» деген. Мыңғырған малдың сұрауы қиын бола ма деп қорқамын. Артығын қайтып ал. Мен азға қанағат қылайын! – дейді. Алла оған:

 – Ей, Ыбырайым, берекем қашып, малым сарқылсын десең, бұдан былай нанды отырып емес, аттың үстінде же. Нанның қиқымы шашылып, жерге түссін. Нан рәсуа болса, берекең кетеді. Мен ырысты нанның қиқымына жасырғам. Сен ас жегенде бір түйірін де жерге түсірмей, етегіңе салып жинап аласың. Сондықтан береке дарып, саған дәулет тез бітті, – дейді.

«Нан қиқымын теріп же, бай боласың» деген сөз Ыбырайымнан қалыпты деседі.

Осы тыйымға орай ел ішінде мынадай да қызық аңыз сақталған. Ертеде ағайынды жалшы жігіттер байдың қойын бағып жүреді екен. Бай олардың еңбек ақысына бір жапырақ нан мен бір кесе сүт береді екен. Бір күні ағасы нан жеп отырып, оның қоқымын жерге түсіріп алады. «Ысырап болды ғой» деп, нанды іздей бастайды. Кеш батып, қас қарайып қалған кез екен. Ол нанның қоқымы түскен жерге таяғын қадап кетеді де, «ертең жарық кезде келіп, тауып алармын» деп ойлайды.

Ертесіне келсе, таяғы қап-қатты, ауыр темірге айналып кетіпті. Оны жерден әрең дегенде суырып алады. Қараса, темір дегені алтын екен. Жігіт бір күнде байып шыға келеді. Ертесіне інісі қалай байығанын сұрайды. Ағасы болған жайтты айтып береді. Інісі де ертесіне нанды жерге шашып, қоқым түскен жердің бәріне ағаш қадап кетеді. Таңертең  келіп қараса, ағаштары алтынға емес, сом темірге айналыпты. Ниетінде кінәраты бар інісі ақжүрек ағасы сияқты бай бола алмапты.

Нанның қиқымын қадірлеу туралы ғибратты аңыздар миғраж оқиғасында да айтылады. Мұхамбет пайғамбар миғражға барғанда бір адамды көреді. Ол түйенің үстіне мініп алыпты. Қолында ұзын, инедей жұқа таяғы бар екен. Сонымен тау-тасты шұқып, бір нәрсе іздеп жүреді. Әлсін-әлсін бір құс келіп, оның басынан шұқып өтеді екен. Пайғамбар Жебірейілден:

– Бұл кім? Не қылған пенде? – деп сұрайды. Жебірейіл періште:

– Бұл адам пәни дүниеде нанның қиқымын бейберекет шашып жеген. Ысырап, обал дегенді білмеген. Ысырапшылығы үшін Алла тағала ол адамға махшар алаңында жер бетінде өзі түсірген нанның қиқымын түйенің үстінде тұрып тергізеді, – дейді.

– Ал құс не үшін оның басын қайта-қайта шұқып кетеді?

– Ол нанның қиқымын таптап жүре беретін еді. Жинауға ерінетін. Нанның обалы қара құсқа айналып, төбесінен осылай шұқып кетеді, – деп жауап береді.

Пайғамбарымыз миғраждан келгесін сахабаларына нанның қиқымын шашпау, теріп алып қастерлеу туралы өсиет айтқан екен. Осы өсиет бізге жетіп, қазақтар «пайғамбар сүндеті» деп нанды қатты құрметтейтін болыпты.

Бертінге дейін қазақ арасында «нанның қиқымын шашпаңдар, обал болады. Құт-берекені періштелер мен хордың қыздары нанның қиқымына жасырады. Қиқымды теріп жесең, бай боласың» деген де түсінік болған.

Ырым – тәрбие-тағылым ба? Көрпеш ұғымы, қасқыр тарамысын күйдіру, түйеден аттау, тізгін керу, ит көйлек, шілдесу, үйірін күту, бала сату туралы не білеміз?

Қазақ отбасында ер бала тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген. Өйткені, ұл – қазақта шаңырақ иесі, отбасының түтінін түтетуші. Халқымыздың тұрмыс салтында ұл баланың бойына қазақтың тектілік қасиеттерді сіңіре отырып тәрбиелейтін болған. «Әке көрген оқ жонар…» деген халық даналығы бекер айтылмаса керек. Отағасы өзінің бар асыл қасиеттерін ұлдарына үйретіп, рухы асқақ азамат болып қалыптасуына ықпал еткен. Бұл – қазақ халқының рухани құндылығы, салт-дәстүр сабақтастығы, өміршең ұлттық тәрбиенің жалғасы.

Ер Едіге маңғытай ма? Маңғытайлар Мәскеуді өртеген бе? Орыс княздары Юсуповтар мен Урусовтардың бізге қандай қатысы бар?

Ұлытауға назар салған кісіге оның көлденең біткен бір сілем шоқысы әрдайым ерекше көрінеді. Биіктігімен не пішінімен ғана емес. Сол шоқының басына бір ерекше рух қонақтағандай...Бұл Едіге тауы. Таудың басында тастан қалап үйілген, биіктігі құрық бойындай, бір жақ беті тік, үшбұрышты пирамида іспетті қорым бар. Бұл – Едіге батырдың моласы. Халық бұл жерді қасиетті есептеп, басына ақтық байлайды, батырды әулие тұтып, ол туралы түрлі аңыздар айтады. Алайда Едігені неліктен халықтың тарихи санасында қалдырған ізі соншалықты зор екендігін түсіну үшін біз ең алдымен осы аңыз жырларға арқау болған нақты тарихқа ден қойғанымыз жөн.