Бірақ ықылым заман өтсе де, бүгінгі дейін сыры мәлімсіз болып жеткен дүниені кім жасады? Бұл бас сүйектерде қандай құдыретті күштің қолтаңбасы бар? Болжам­дар әртүрлі болғанымен, нақты ешкім айта алмайды. XX ғасырдың ең құпиясына айналған бас сүйектерді тапқан кім? Бұл олжаға ең алдымен ағылшын саяхатшысы, археолог Митчелло Хеджес кезік­кен. Ол 1927 жылы Орталық Аме­ри­каның Юкатан түбегінде үш жыл бойы ежелгі майя қала­шы­ғында қазба жұмыстарын жүр­гізді. Археологтар «тастар құ­лаған қа­лашық» деп атап кеткен аумақта мөлдір кварц іспетті хрустальды бас сүйектерді тапқан. Оған дейін бұл аумаққа бірнеше рет келген ол бұл жолы өзімен бірге қызы Ан­наны да ала келген. Митчелло Хед­жес «алғашқы олжаға қызым кезіктірді, сөйтіп жолым болды» деп өле-өлгенше айтып кеткен. Қазба жұмыстары аяқталып бол­ғанша, бас сүйектер Аннаның жа­тын бөлмесінде тұрған. Бірақ түн ауа бере археологтың қызы ғажа­йып түс көре бастаған. Түсінде ол мыңдаған жыл бұрын осы ел­дімекенде өмір сүрген үндістер­мен тілдескен. Бөлмеден бас сү­йек­терді алып кеткенде, ол түсінде үндістер жайлы көретін «фильм­нен» айрылып қалған. Кейіннен ғана есінде қалғандарын қағаз бетіне түсіріп, жұртшылыққа жа­рия еткен. Тек әкесі қайтыс бол­ған соң ғана барып, Анна мөлдір шыны бас сүйектерді зерттеуге берген. Мамандар зерттеп көргенде бас сүйектерде тұтастай оптикалық жүйе барын анықтаған. Кварцпен жұмыс істейтін «Хьюлетт-Пак­кард» фирмасының мамандары таңғалғандарын да жасырмаған. Бұл сирек кездесетін артефакт өте жоғары сапалы кварцтан жасалын­ған болып шықты. Тіпті оның мер­зімі өркениет пайда болған кезең­нен ары қарайғы уақытқа барады екен.

Бұл ғана емес, 1996 жылы Ко­ло­радо штатында осындай шы­ныдан істелінген мөлдір бас сүйек табылған. Бірақ ол аяғына дейін жасалынбағаны мәлім болды. Бұл жәдігер қайдан келді? Ерте дүниенің өркениетімен байланысы бар ма? Әлде басқа планеталықтар әдейі тастап кетті ме? Оның жауа­бын ешкім де таба алған жоқ. Бірақ ғалымдар қашан да ежелгі заман­ның сырын білуге ұмтылған ма­ман­дар емес пе? Ерте дүниедегі қолжазбаларды ақтарып отырып олар бұрын үндістерде 13 хрусталь бас сүйек болғанын жария еткен. Олардың бәрін де үндістер бір-бірінен қашық жерде ұстаған. Бұл құпия тылсым дүниежүзіне мәлім болғаннан кейін ғана барып, таза хрустальдан жасалған бас сү­йектерді іздеу жұмыстары бастал­ған. Бір қызығы, мұндай артефак­тар дүниенің әр бұрышынан та­былып жатты. Бірақ ешқайсысы ағылшын саяхатшысы, археолог Митчелло Хеджес тапқан алғашқы­сындай таза, сапалы күйінде бол­маған. Тіпті кейінгі уақытта, осы заманда істелінгендері де олжа ретінде көрінді. Алайда олардың ешқайсысы да құнды жәдігер ретінде танылмады. Бұл іске ке­зінде тіпті балгер мен құмалақшы­лар, экстрасенстер де атсалысты. Дегенмен, олардың ешқайсысына да бағалы жәдігер кезіккен жоқ.
Ең бір таңғаларлығы, мөлдір шы­ныдан жасалынған бас сүйек­терге ғалымдар ғана емес, әртүрлі құпия қоғамдар мен мемлекеттік құрылымның өкілдері де қызық­қан. Тіпті артефакт сақталынып тұрған музейлерге, сонымен қатар жеке коллекция жинаушылардың қоймасын тонаушылардың да қатары көбейген. Екінші дүние­жүзілік соғыс жүріп жатқан сәтте «Аненербе» фашистік ұйымның өкілдері Бразилиядағы музейді тонап кетпек болған. Олар елге ешкімге білдірмей, жансыз түрде келіп, «Өлім Құдайы» деп аталатын бірнеше хрусталь бас сүйектерді алып кеткісі келген. Өкінішке қа­рай, олардың «асыл арманы» орын­дала қойған жоқ. Алайда бас сүйектерді барлау, ешкімге білдір­мей іздеу, ұрлау, тонау жұмыстары жыл өткен сайын жалғаса берді. Немістер «құнды бас сүйектерді іздеу арқылы мұхит түбіне шөгіп кеткен Атлантида аңыздары мен құнды қоймаға жолығамыз» деп ойлаған да шығар. Өкінішке қарай, ол арманның бірі де орындалған жоқ. Бірақ қалай айтқанда да, ғалымдар мөлдір бас сүйектердің қандай мақсатпен жасалынғанына бас қатырғаны ақиқат. Тіпті ғылым саласында жүрген мамандардың болжамының өзі сан-саққа жүгірді. Олардың ойынша, бас сүйектер адамдарды емдеу тұрғысында сонымен қатар, әртүрлі салт-жо­ралғылар үшін де пайдаланылды деген де болжам жасалынды. Зерт­теушілер аталған артефакт адам­дарға өзінің мистикалық аурасы арқылы ықпал етеді деген сенімде болған. Бірақ зерттеу барысы көр­сеткеніндей, әсер ету мүмкіндігі әркімге әрқалай болған. Біреу­лерінде – қорқыныш, екіншілері өзін өте жайлы сезінген, ал үшін­шілері рахаттанып, ләззат­танатын болған. Тіпті артефакқа жақын­даған сәтте есінен айрылып, құлап қалатын адамдар да кездескен. Бас сүйекке келіп, оны алақанымен ұстап, ұзаққа созылған науқасынан айығып кеткен жандардың да бол­ғанын дерек көзі жоққа шығар­майды.
Расында, мөлдір шыны басты зерттегендер онда шын мәнінде мистикалық қасиеттер барын анық­таған. Тіпті оны Анна сияқты түс көріп жатып сезінгендер де бар­шылық. Көріпкел экстрасенс­тердің айтуына қарағанда, хрусталь бас сүйектер адамдарға гипноздық тұр­ғыдан әсер етіп, оларды алдам­шы әсерге бөлеуі де мүмкін. Куә­герлер артефакты көрер алдында оның іші тұманданып кететінін байқаған. Кейбір бас сүйектерде үндістерге математика, астро­номия, тіпті мол астық жинау ту­ралы құнды білім берген Кукуль­кана құдайының образы көрінетін болған. Тіпті зерттеушілердің бірі, егер назар аударып қарайтын болсақ, мөлдір артефактан күміс қоңыраудың үні, хормен айтылған әндер, сыбырла­сып сөйлесіп жатқандардың жай­лап шыққан даусы естілетін болған. Бұл айтылған болжамдардың барлығы да әйтеуір бір түсініксіз жайттың барын жоққа шығар­майды. Қалай айтқанда да, бас сүйектердегі көзге көрінбейтін қабылдау-беру құ­рылғылары басқа планета­лардағы «абоненттерге» хабарласу арқылы өз функциясын атқарып тұрған сияқты. Мұны жұрттың біле бермеуі мүмкін. Бірақ экстрасенс Стар Джонсон хрусталь бас сүйек арқылы жерден тыс беймәлім өркениетпен бай­ланысқаны ту­ралы жұртшы­лыққа айтқан. Бас сүйекті ұстау арқылы өзіне түсі­ніксіз тілде сөйлеп қоя берген. Зерт­теушілердің айтуынша, ол ежелгі атланттар мекен еткен жердің халқымен тілдескен сияқты әсерде қалған. Саяхатшы Хосе Индикеза ертедегі майя қала­шы­ғының орнынан осындай шыны мөлдір бас сүйек тауып алған. Ең бір қызығы, ол артефакты қолына алып қысқан кезде арманы орын­далатынын айтқан. Шын­дығында өмірінің соңына дейін саяхатшы бақытты, бақуатты өмір сүрген, алайда кейін­нен үстел үстінде тұрған бас сүйек құпия жағдайда жоғалып кеткен көрінеді.
Әрине ғылым бұл тосын тыл­сым құбылысқа қарсы әркез өз болжамдарын жариялап отырады. Қанша пікір айтылса да, әлі нақ­тылық жоқ. Сондықтан пікірлердің барлығы да болжам күйінде қалуда. Расында кейбір жорамалдарға қарағанда, артефактың өзінің есте сақтау қабілеті бар және сыртта болып жатқан оқиғаларды да жа­дында ұстайды. Ғалымдардың па­йымдауынша, бас сүйектегі жар­қыл кристалдың сыртқы құбы­лыс­пен қарым-қатынасқа түсуінен туындап жатқан болар. Ақиқатына келсек, кристалдың құрылымы кең көлемдегі ақпа­ратты тоқып, оны мәңгі сақтай алады. Сондықтан хрусталь бас сүйектер негізінен көріпкелдер үшін ойды оқудың алғышарты болып отырғанын ешкім де жоққа шығармайды. Бірақ қалай айтқанда да, із кесушілер де, ғалымдар мен археологтар да тылсым сыры жұм­бақ бас сүйекке қатысты құпияның әлі күнге дейін ашылмай келе жатқанын мойындайды.
Тағы бір мысал, мөлдір шыны бас сүйекті өмірінің соңына дейін сақтаған Жоке фон Дитан өзінің қолындағы жәдігерді өле-өлгенше ешкімге бермей кеткен деседі. Бөгде планеталықтардың басына ұқсаған бас сүйек оның өмірінің екінші тынысын ашты десе де болады. Жоке фон Дитан дәрігер­лер жаза алмаған сырқаттан осы артефакт арқылы сауыққан. Оның басында ми ісігі пайда болған. Бірнеше рет алақанымен хрусталь бас сүйекті сипағаннан кейін оның басындағы ми ісігі ізім-ғайым жоқ болған.
Жалпы таңғажайып мұндай жәдігер туралы талай нәрсені талмай айтуға болар. Мысалы, саяхатшы, коллекционер Дордланд өз қоймасында сақтаулы тұрған бас сүйектен керемет фантастикалық картинаны көргенін айтады. Шыны бас сүйектің көзінің қара­шығынан түсініксіз оқиғалардың тізбегін көрген. Мұны ол «бала­малы әлемде немесе бөгде өрке­ниетте болып жатқан оқиғалар» деп түсінген. Тіпті Дордланд өзінің бір жазбаларында «түнде ұйықтап жатқанда үнділердің қиқуын немесе алып жануарлардың жанта­ласқан әрекеті мен олардың даусын түсінде жиі көретінін» жазған. Мұндай оқиғалар өте көп. Бизнесте жолы болмай жүрген Шапиро атты азамат үндістер мекен еткен ежелгі майя қалашығының маңынан құнды бас сүйек тауып алғаннан кейін кәсібінің өркендегенін айтқан. Кейіннен ол өзінің бизнес-империясын құрған. Әрине «мұ­ның барлығы да хрусталь бас сүйектің арқасы» деп түсінген.
Мамандардың зерттеуіне қа­рағанда, қазір әлемде 13 хрус­таль бас сүйек бар көрінеді. Оның тоғызы – жеке адамдардың қолында. Ешқайсысы да бағалы болып отырған құнды дүниесін ешкімге бермейді немесе сатып байығысы келмейді. Қалған төрт артефакт болса, Вашингтондағы Ұлттық музейде, Париж бен Лон­дон­дағы Британ музейінде экс­по­нат ретінде тұр. Маман­дардың зерттеуі көрсеткендей, табылған 13 бас сүйектің барлығы түпнұс­қа­ның өзі емес. Кейбіреуі – көшір­ме. Ең соңғы хрусталь бас сүйек Гер­ма­нияның Бавария қаласынан та­былған деседі. Уақыт барысы көр­сеткендей, бұл құнды жәдігер неміс генералы Генрих Гиммлерге тиесілі болып шыққан. Былғары қор­жынға салынған артефакт Гимм­лер­дің ескі үйінің шатырынан табылған.
Жалпы, құнды жәдігер қашан да байлықтың көзі. Немістер Екінші дүниежүзілік соғыста КСРО-дан жеңіліп шегініп бара жатса да, байлыққа тоймаған көзі бар құндылықты иемденіп қалуға тырысқан. Үшінші рейхтың бас сү­йек­терді іздеуінің сыры да осын­да жатыр.
Одан бері қаншама заман өтсе де, әлем хрусталь бас сүйектердің жырын айтып, тауыса алмай келе­ді. Ол бүгінге аңыз болып жетті. Бас сүйектерге қатысты әртүрлі деректі және көркем фильмдер түсірілді. Қазірдің өзінде осындай тақырыпқа арналған ондаған кино, тіпті балаларға арналған мульт­фильм­дер де бар. Десек те, бүгінге аңыз болып жеткен 13 бас сүйектің жыры әлі де түгесілген жоқ. Ғылым оның құпия қыр-сырын әлі де түсіне алмай әлек.

Берік БЕЙСЕНҰЛЫ

Дереккөз: aikyn.kz